Ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay para na sa ating mga Pilipino sa kasalukuyang panahon. Gayundin, tanging ang panahon din ang makapaghuhusga kung may silbi ang dalawang aklat na ito sa kasalukuyan nating panahon, kung may papel itong ginagampanan sa pagpapanday ng kamalayan ng mga mag-aaral, at kung may bisa o kapangyarihan ito sa paghubog ng mga pangyayari sa kasalukuyang kasaysayan ng Pilipinas. Tanging panahon na lamang ang makapaghuhusga at makapagsasabi sa tunay na bisa at kapangyarihan ng dalawang aklat na ito.At habang ang pagtuturo ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay itinatadhana at itinatakda ng batas (Batas Republika Blg. 1425 o Rizal Law, June 12, 1956), buong tiyaga at pagpupunyagi ko itong ituturo bilang pagtupad sa aking responsibilidad bilang masunuring guro at bilang pagtupad sa aking tungkulin sa bayan. Sa personal na antas, matibay ang paniniwala ko na mabisang materyal ang dalawang aklat na ito upang mapag-usapan ang mga usaping pangkultura at pangkasaysayan gaya ng nagaganap sa atin ngayon.
Mainam ring mabanggit na hindi lamang para sa mga Pilipino ang Noli Me Tangere Ngayon, para na ito sa kapakinabangan ng buong mundo! Mula nang mapasama ang Noli Me Tangere sa listahan Penguin Classics, kabilang na ito sa mga kinikilalang kathang 
klasiko ng mundo. Mababasa na ngayon ang Noli Me Tangere na salin sa wikang Inggles ni Harold Augenbraum (June 27, 2006) ng Penguin Classics na nagsabing, "In more than a century since its appearance, José Rizal's Noli Me Tangere has become widely known as the great novel of the Philippines. A passionate love story set against the ugly political backdrop of repression, torture, and murder, "The Noli," as it is called in the Philippines, was the first major artistic manifestation of Asian resistance to European colonialism, and Rizal became a guiding conscience—and martyr—for the revolution that would subsequently rise up in the Spanish province." May pakiramdam ako na walang kaginsa-ginsa'y ilalabas na rin ng Penguin Classics ang salin ni Harold Augenbraum ng El Filibusterismo.
klasiko ng mundo. Mababasa na ngayon ang Noli Me Tangere na salin sa wikang Inggles ni Harold Augenbraum (June 27, 2006) ng Penguin Classics na nagsabing, "In more than a century since its appearance, José Rizal's Noli Me Tangere has become widely known as the great novel of the Philippines. A passionate love story set against the ugly political backdrop of repression, torture, and murder, "The Noli," as it is called in the Philippines, was the first major artistic manifestation of Asian resistance to European colonialism, and Rizal became a guiding conscience—and martyr—for the revolution that would subsequently rise up in the Spanish province." May pakiramdam ako na walang kaginsa-ginsa'y ilalabas na rin ng Penguin Classics ang salin ni Harold Augenbraum ng El Filibusterismo.Gaya ng sinasabi ng marami, para sa akin ay talagang mas angat sa mga katangiang pampanitikan at panlipunan ang Noli Me Tangere kaysa sa El Filibusterismo. Tulad ng Noli Me Tangere, ang El Filibusterismo ay may layuning panlipunan. Ang dalawang nobelang ito ay kapwa bunga ng isang uri ng pagbabangon sa katauhan ng bayani, na noong panahong iyon ay maituturing na isang matapang na hakbang sapagkat alipin ang mga Pilipino.
Ngunit kakaiba sa Noli Me Tangere, ang paghahain ng katotohanan sa El Filibusterismo ay naglalayong ang bayan ay magising at maghimagsik, at hindi upang mangarap lamang ng pagbabago. Sa Noli ay may pangarap, may ganda, may damdamin ng pag-ibig, may awa. Sa Fili ay walang madarama kundi ibayong poot, kapaitan na tumitigid sa bawa't munting bahagi ng aklat, na bahagi ng bawat karanasan ng mga mahahalagang tauhan ng nobela.
Sa unang bahagi pa lamang ng nobela ay madarama na ang bumabasa ang tumutupok na damdamin ng pagbabangon. Ito ay kinakatawan ng mayamang mag-aalahas na si Simoun na nilalason ang puso ng layuning gisingin ang bayan upang makapagbangon laban sa pamahalaan. Muling nabuhay si Crisostomo Ibarra ng Noli sa katauhan ni Simoun sa Fili hindi upang mabuhay na muli ang kanyang sinasagisag na ideyalismo, ang kanyang magagandang pangarap sa buhay at pag-ibig. Sa kanyang pagkabuhay, namatay ang katauhan ng isang baguntaong matapos mag-aral nang mahabang panahon sa Europa ay nagnasang magpunla ng pagbabago sa bayan, hindi dahil sa pag-ibig sa bayang inaalipin kundi udyok ng mga dahilang pansarili. Ayon nga sa mananalaysay na si Rafael Palma, "Si Crisostomo Ibarra ng Noli ay hindi katulad ni Simoun ng Fili. Si Ibarra ay nagtitiwala, naghihintay at umiibig. Si Simoun ay hindi na napapadaya, hindi nagtitiwala at napopoot. Si Crisostomo Ibarra ay humihiling na pagbabago, lumalapit sa katarungan at sa kabutihan ng pamahalaan. Si Simoun ay hindi humihiling bagkus nagmamalupit, bumubulok, nagpapabangon sa karahasan, sumisira at nagpapakamatay."
Madaling maunawaan kung bakit may malaking agwat ng pagbabago sa pagitan nina Crisostomo Ibarra ng Noli at Simoun ng Fili. Ang kondisyon ng isip ni Dr. Jose P. Rizal ang magpapaliwanag nito. Maraming malulungkot na karanasan at mapapait na kabiguan ang dinadanas ng ating bayani samantalang sinusulat niya ang El Filibusterismo, at ang mga iyon ay ang mga sumusunod: 1) ang pagmamalupit ng mga paring Dominiko sa mga magsasaka ng Calamba at sa kanyang pamilya; 2) ang pagkamatay ng dalawang Pilipino sa Madrid na sina Felicisimo Gonzales at ang kaibigan niyang si Jose Maria Panganiban; 3) ang away nina Dr. Jose Rizal at Antonio Luna dahil sa isang babae, si Nelly Bousted; 4) ang tunggalian sa pagitan nina Dr. Jose Rizal at Marcelo H. del Pilar sa pamumuno ng Samahan ng mga Kastila at Pilipino; 5) at ang pinakamatindi, ang pagpapakasal ng kanyang kasintahang si Leonor Rivera sa isang inhinyerong Inggles na si Henry C. Kipping.Sa gitna ng mga ganitong kabiguan, kanino kayang puso ang hindi magkakawindang-windang? Gayunman, natapos pa ring isulat ni Dr. Jose P. Rizal ang El Filibusterismo at maluwalhating naipalimbag.
Ngayon, bakit dapat basahin ng mga Pilipino sa kasalukuyang panahon ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo? Ano ba ang mapapala natin sa dalawang aklat na ito?
Una, mataas na uri ng panitikan ang dalawang aklat na ito, partikular na ang Noli. Pangalawa, wala nang iba pang nobelang sinulat tungkol sa lipunan at lahing Pilipino na may sinlawak at singlalim na pagtalakay na tulad ng sa Noli at Fili. Pangatlo, magsisilbi itong salamin upang makita natin ang tunay nating mukha bilang mga Pilipino dahil ang kanser noon ng ating lipunan ay kanser pa rin nating mga Pilipino sa kasalukuyang panahon. Napapanahon pa rin ang mga paksa dito, akma sa ating kalagayan at angkop sa ating sitwasyon. Pang-apat, tigib ito ng mga sindi ng pag-ibig sa bayan na magpapalagablab ng ating nahihimbing na damdaming makabayan.
Napakaikli lamang ng sanaysay na ito upang maipalasap at maipanamnam ko sa inyo mga kababayan ko, ang kabuuang tamis at timyas ng nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Para sa inyo na mga kababayan kong hindi pa nababasa ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo, walang panahong maaaksaya sa pagbabasa ninyo ng dalawang akdang ito. Ito ang magpapalubos sa ating pagiging Pilipino. Basahin ninyo ito...kuwento natin ito.
